Η Ιστορία της Τυπογραφίας

Στο πλαίσιο του Θερινού Εργαστηρίου Γραφικών Τεχνών, το οποίο πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Τυπογραφίας που στεγάζει το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων πέρσι τον Ιούλιο, ο καθηγητής Τεχνολογίας Γραφικών Τεχνών κος Γιώργος Βλάχος, παρουσίασε μία λεπτομερή καταγραφή της Ιστορικής εξέλιξης της τυπογραφίας ανά τους αιώνες. Την πολύ ενδιαφέρουσα παρουσίασή του αυτή, αναδημοσιεύουμε στο παρόν άρθρο.

Η Ιστορία της τυπογραφίας είναι μέρος της Ιστορίας της επικοινωνίας του ανθρώπου, η οποία διακρίνεται σε τρεις περιόδους, που αντιπροσωπεύουν τις τρεις μεγάλες «επαναστάσεις» στην επικοινωνία.
• Την Α' «επανάσταση» της χειρόγραφης επικοινωνίας, η οποία ξεκίνησε από τα πρώτα σύμβολα/εικονογράμματα (4η χιλ. π. Χ.) και ολοκληρώθηκε με την εφεύρεση της αλφαβητικής γραφής (2η – 1η χιλ. π.Χ.)
• Την Β' «επανάσταση» της έντυπης επικοινωνίας, από την εφεύρεση της τυπογραφίας (μέσα 15ου αιώνα), και
• Την Γ' «επανάσταση» της ψηφιακής επικοινωνίας και του Διαδικτύου, τέλη του 20ου αιώνα.

Α' «επανάσταση» της χειρόγραφης επικοινωνίας
Τα θεμέλια της αναπαραγωγικής διαδικασίας τοποθετούνται στην προϊστορία και στη ιστορία της γραφής που άρχισε στη Σουμερία την 4η χιλιετία π.X. και μας έδωσε πολλές από τις ιδέες, τους θεσμούς, και τις εφευρέσεις στα οποία είναι βασισμένος ο πολιτισμός μας. Οι Σουμέριοι τελειοποίησαν ένα σύστημα γραφής στον άργιλο και ήξεραν πώς να δημιουργούν αντίγραφα με τη δημιουργία καλουπιών στο μπρούτζο και το χαλκό.

Eικ.1. Σφραγιδόλιθος και αποτύπωμα σφραγιδόλιθου στον πηλό με αρκαδοκυπριακή γραφή

Στην Μεσοποταμία, στην Αίγυπτο, αλλά και στην Άπω Ανατολή έφθασαν πολύ κοντά στην εφεύρεση της εκτύπωσης, με τους θαυμάσιους σφραγιδόλιθους που επινόησαν, μια αρκετά εξελιγμένη μορφή «εκτύπωσης χωρίς μελάνι», για την αναπαραγωγή περίτεχνων θεμάτων, όπως ζώα, φιγούρες και σύμβολα, πολλά από τα οποία δεν έχουν αποκρυπτογραφηθεί ακόμα.

Eικ. 2. H A' πλευρά του δίσκου της Φαιστού

Στη Μινωική Κρήτη και την ηπειρωτική Ελλάδα, οι τεχνίτες της εποχής του χαλκού ανέπτυξαν την τέχνη της δημιουργίας αντιγράφων, από καλούπια ανάγλυφα και εσώγλυφα. Δείγματα όπως ο ανερμήνευτος ακόμη δίσκος της Φαιστού, που αποτελεί το «παλαιότερο δείγμα κινητής τυπογραφίας στον κόσμο» (1700 π.Χ.) αλλά και η αποτύπωση παραστάσεων στα αρχαία Ελληνικά κοσμήματα και νομίσματα (600 π.Χ.), για την δημιουργία των οποίων έχει χρησιμοποιηθεί διαδικασία παρόμοια με αυτή που χρησιμοποίησε ο Γουτεμβέργιος για την δημιουργία τυπογραφικών στοιχείων, δηλαδή τη χρήση της μήτρας (matrix) και του πατρότυπου (patrix), αποδεικνύουν ότι οι αρχαίοι Έλληνες έφθασαν πολύ κοντά στην εφεύρεση της τυπογραφίας.

Eικ. 3. Αρχαίο Ελληνικό νόμισμα. Αργυρό τετράδραχμο Αθηνών, π. 440‐420 π.X. Eμπροσθότυπος: κεφαλή Αθηνάς στεφανωμένη με φύλλα ελιάς. Oπισθότυπος: Γλαύκα, Αθήνα, Νομισματικό Μουσείο.

Υλικά γραφής – βιβλιογραφικά εργαστήρια

Η ανάπτυξη των υλικών της γραφής (πάπυρος, περγαμηνή, χαρτί, μελάνι) έδωσαν τη δυνατότητα όχι μόνο της ανάπτυξης της γραφής, αλλά και της συγγραφής σπουδαίων έργων των μεγάλων φιλοσόφων της αρχαιότητας, τα οποία παρέμειναν στον χρόνο.
Επιπλέον η αντιγραφική δραστηριότητα που αναπτύχθηκε στους επόμενους αιώνες έκανε προσιτά τα έργα αυτά και στα πιο απομακρυσμένα μέρη της γης.
Τα κείμενα περνούσαν από γενιά σε γενιά με την αντιγραφή. Ειδικά εκπαιδευμένοι γραφείς, οι βιβλιογράφοι ή κωδικογράφοι, εργάζονταν σε ειδικά εργαστήρια, τα βιβλιογραφικά εργαστήρια (scrίptorίa), για πολλές ημέρες, ώσπου να τελειώσουν ένα βιβλίο.
Την εικονογράφηση των χειρογράφων με μικρογραφίες, επίτιτλα, πρωτογράμματα και άλλα διακοσμητικά στοιχεία αναλάμβαναν ειδικευμένοι ζωγράφοι στον ελεύθερο χώρο που άφηναν οι γραφείς.

---

---